Rzecznik Generalny w opinii z 2 czerwca 2016 r. w sprawie C‑119/15 Biuro podróży „Partner” stwierdził, że nałożenie przez Prezesa UOKiK na przedsiębiorcę kary pieniężnej za stosowanie postanowienia umownego tożsamego do wpisanego do rejestru w postępowaniu przeciwko innemu przedsiębiorcy stoi w sprzeczności z Kartą praw podstawowych UE.

Treść proponowanej Trybunałowi przez Rzecznika Generalnego odpowiedzi na pytanie prejudycjalne jest następująca:

Dyrektywę Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich w związku z art. 1 i 2 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/22/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie nakazów zaprzestania szkodliwych praktyk w celu ochrony interesów konsumentów i z art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej należy interpretować w ten sposób, że stoi ona na przeszkodzie uregulowaniom krajowym przewidującym nałożenie kary pieniężnej na przedsiębiorcę, który stosuje w swych umowach zawieranych z konsumentami postanowienia wzorców umów uważane za tożsame z postanowieniami uznanymi już za nieuczciwe i wpisanymi z tego tytułu do jawnego rejestru, mimo że ów przedsiębiorca nie brał udziału w postępowaniu prowadzącym do stwierdzenia nieuczciwego charakteru postanowień zawartych w tym rejestrze.

Dla porządku – treść pytania prejudycjalnego (postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 19 listopada 2014 r. sygn. VI ACa  165/14):

Czy w świetle art. 6 ust. 1 i art. 7 dyrektywy Rady 98/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz. U. L. 95, s. 29) w zw. z art. 1 i 2 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/22/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie nakazów zaprzestania szkodliwych praktyk w celu ochrony interesów konsumentów (Dz. U. L 110, s. 30) stosowanie postanowień wzorców umów o treści tożsamej z treścią postanowień uznanych za niedozwolone prawomocnym wyrokiem sądu i wpisanych do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, może być uznane w stosunku do innego przedsiębiorcy, który nie brał udziału w postępowaniu zakończonym wpisem do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, za działanie bezprawne, stanowiące w świetle prawa krajowego praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów i stanowiące podstawę nałożenia kary pieniężnej z tego tytułu w krajowym postępowaniu administracyjnym.

Uzasadnienie opinii czyta się z przyjemnością, wiele z tych argumentów pojawiało się w moich wcześniejszych wpisach :). Rzecznik stwierdza m.in., że:

• system, polegający na funkcjonowanie rejestru postanowień uznanych za niedozwolone, „wydaje mi się trudny do pogodzenia z zasadą ustawowej określoności czynów zabronionych i kar, przewidzianą w art. 49 karty praw podstawowych, która to zasada wymaga, by ustawa jasno określała czyny zabronione i kary, którymi są one zagrożone” (pkt 56 opinii);
• taki system wydaje mi się trudny do pogodzenia z zasadą ustawowej określoności czynów zabronionych i kar, przewidzianą w art. 49 karty praw podstawowych, która to zasada wymaga, by ustawa jasno określała czyny zabronione i kary, którymi są one zagrożone (pkt 57 opinii);
• forsowany przez rząd polski system nie uwzględnia dostatecznie prawa przedsiębiorcy do bycia wysłuchanym, określonego w art. 47 karty praw podstawowych (pkt 60 i n. opinii, także pkt 81 opinii, odsyłając do opinii rzecznik generalnej V. Trstenjak w sprawie Invitel, C‑472/10).

Podstawą argumentacji rzecznika były nie tyle postanowienia dyrektyw, lecz Karty praw podstawowych. W sumie słusznie, bo w dyrektywach znajduje się przede wszystkim ogólny i standardowy nakaz zapewnienia stosownych i skutecznych środków dla realizacji celu dyrektywy.

Rzecznik przeprowadził jednak analizę dopuszczalności uznania prowadzonego przez Prezesa UOKiK rejestru za wykaz, o którym mowa w poniższych przepisach dyrektywy 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich:

Artykuł 8

W celu zapewnienia wyższego stopnia ochrony konsumenta Państwa Członkowskie mogą przyjąć lub utrzymać bardziej rygorystyczne przepisy prawne zgodne z Traktatem w dziedzinie objętej niniejszą dyrektywą.

Artykuł 8a

1. W przypadku gdy państwo członkowskie przyjmuje przepisy zgodnie z art. 8, informuje ono Komisję o tych przepisach, jak również o wszelkich późniejszych zmianach, w szczególności w przypadku gdy przepisy te:

– rozszerzają zakres oceny nieuczciwego charakteru na postanowienia umowne wynegocjowane indywidualnie lub na relację ceny lub wynagrodzenia,

– zawierają wykaz postanowień umownych, które są uznawane za nieuczciwe.

[…]

Wniosek płynące z tej analizy jest negatywny dla forsowanego przez rząd polski systemu. Rzecznik stwierdza, że wykaz postanowień umownych uznawanych za nieuczciwe powinien być przyjęty w procesie legislacyjnym, tymczasem polski wykaz jest tworzony faktycznie raczej przez sądy krajowe (pkt 54 i 55 opinii). No i powinien zostać notyfikowany Komisji – a chyba nic takiego nie miało miejsca. Zresztą system „powstał” na długo przed wejściem w życie art. 8a dyrektywy 93/13 – w przypisie nr 4 rzecznik wyjaśnia, że:

Artykuł 8a nie obowiązywał jeszcze w momencie zaistnienia okoliczności faktycznych sporu w postępowaniu głównym. Ów artykuł został bowiem dodany dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE z dnia 25 października 2011 r. w sprawie praw konsumentów, zmieniającą dyrektywę Rady 93/13/EWG i dyrektywę 1999/44/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz uchylającą dyrektywę Rady 85/577/EWG i dyrektywę 97/7/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (Dz.U. 2011, L 304, s. 64). Zgodnie z art. 28 ust. 2 dyrektywy 2011/83 akt ten ma zastosowanie do umów zawartych po dniu 13 czerwca 2014 r.

Więcej wpisów w tym temacie znajdziecie na blogu w kategorii wpisów Niedozwolone postanowienia umowne.

W ramach zachęty fragment starego wpisu dotyczący sprzeczności „systemu” z zasadą określoności czynu zabronionego i pewności prawa – akurat ta kwestia nie była często (o ile w ogóle, nie upewniałem się) podnoszona w polskiej doktrynie i orzecznictwie

Dotychczasowa sytuacja ewidentnie naruszała zasadę określoności znamion czynu zabronionego i pewności prawa. Rejestr klauzul do tej pory był swoistym kodeksem karnym – tylko że ten kodeks liczy sobie obecnie (18 marca 2014 r.) 5588 precedensów. To tak, gdyby kodeks karny zawierał tysiące opisów czynów uznanych za zabronione – takich jak przytoczony poniżej (stan faktyczny za wyrokiem SA w Gdańsku z dnia 6 grudnia 2012 r. II AKa 417/12):

„w nocy z 5/6 lipca 2011 r. w mieszkaniu przy, działając z zamiarem bezpośrednim pozbawienia życia, ugodził ją wielokrotnie nożem kuchennym w okolicę klatki piersiowej, szyi, śródbrzusza i kończyn górnych, powołując 12 ran kłuto-ciętych i 13 ran ciętych tych okolic ciała, przy czym rany kłuto-cięte okolic klatki piersiowej spowodowały następowe uszkodzenie obu płuc, przebicie mostka, powierzchowne uszkodzeniem serca i przebicie pnia płucnego, a rana kłuto-cięta śródbrzusza penetrująca do jamy otrzewnej spowodowała przebicie jelita cienkiego z następowym wytrzewieniem, co doprowadziło do zgonu na skutek wstrząsu hipowolemicznego w następstwie krwotoku w wyniku uszkodzenia pnia płucnego”

I na podstawie takiego opisu należałoby ustalić, czy zakazane jest po prostu zabijanie, czy zadawanie wielu ciosów nożem, czy może tylko jednego, czy tylko zadawanie ciosów nożem w nocy… Może przykład drastyczny, ale dotychczasowa sytuacja przedsiębiorców też była drastyczna! Przedsiębiorca musiał sam rekonstruować sobie hipotezę przepisu karnego, czyli zamiar i cel, któremu służyły dane postanowienia stosowane przez innych przedsiębiorców. Pomocą mogłyby służyć uzasadnienia wyroków – ale te często nie są sporządzane, a do pewnego czasu nie były publikowane.